آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که در هنگام آتش‌سوزی، چه سیستمی می‌تواند جان شما و عزیزانتان را نجات دهد و خسارات ناشی از آتش را کاهش دهد؟ یکی از مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین فناوری‌های ایمنی که به صورت خودکار و بی‌صدا در پس‌زمینه فعالیت می‌کند، سیستم‌های آبپاش آتش‌نشانی (Sprinkler) هستند. این سیستم‌ها با طراحی‌های هوشمند و مکانیزم‌های حساس به دما، نقش حیاتی در مهار آتش و جلوگیری از گسترش آن دارند. در این مقاله، به بررسی نحوه عملکرد این سیستم‌ها، انواع مختلف آن‌ها و اهمیت نصب صحیح آن‌ها خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید تا با این قهرمانان خاموش ایمنی آشنا شوید و بدانید چگونه می‌توانند جان شما را در برابر آتش‌سوزی‌ها حفظ کنند.
آبپاش (Sprinkler) آتش‌نشانی چیست؟
آبپاش (Sprinkler) آتش‌نشانی عنصری جدایی‌ناپذیر از سامانه‌های مدرن حفاظت از حریق است که با طراحی هدفمند و مهندسی پیشرفته ساخته شده است. این دستگاه اطفای حریق خودکار از طریق شبکه‌ای از سرآب‌پاش(Sprinkler)هایی که به‌طور استراتژیک نصب شده‌اند عمل می‌کند. این سرآب‌پاش(Sprinkler)ها مجهز به مکانیزم‌های حساس به حرارت هستند، معمولاً لامپ‌های شیشه‌ای یا اتصالات گدازنده فلزی.
درک سازوکار سیستم:
سیستم‌های آبپاش (Sprinkler) آتش‌نشانی از شبکه‌ای از لوله‌ها تشکیل شده‌اند که با آب تحت فشار پر شده و به‌طور استراتژیک در سراسر یک ساختمان نصب می‌شوند. این شبکه به سرآب‌پاش(Sprinkler)هایی متصل است که در اتاق‌ها یا بخش‌های مختلف قرار گرفته‌اند.
بیشتر بخوانید: حفاظت از حریق در انبارها: ضرورتی انکارناپذیر در صنعت مدرن
سرآب‌پاش یا اسپرینکلر :
در قلب سیستم آبپاش ، سرآب‌پاش قرار دارد. این دستگاه‌ها معمولاً از یک حباب شیشه‌ای یا پیوند ذوب‌شونده، یک پخش‌کننده (دفلکتور)، و یک مکانیزم دریچه تشکیل شده‌اند.
مکانیسم‌های فعال‌سازی:
– حباب شیشه‌ای: رایج‌ترین مکانیسم فعال‌سازی.
– پیوند ذوب‌شونده: در برخی سرآب‌پاش(Sprinkler)ها استفاده می‌شود.
فرآیند فعال‌سازی:
اسپرینکلرهای آتش چگونه فعال می‌شوند؟
نحوه‌ی فعال شدن اسپرینکلرهای خودکار بستگی به نوع سیستم نصب‌شده دارد. دو مکانیزم رایج:
۱. حباب شیشه‌ای
۲. اتصال فیوزی
مزایای سیستم‌های آبپاش (Sprinkler) آتش‌نشانی:
– واکنش سریع
– حداقل آسیب آبی
– ایمنی جانی
انواع سیستم‌های آبپاش (Sprinkler) آتش‌نشانی:
- لوله تر (Wet Pipe System) :
- متداول‌ترین نوع؛
- لوله‌ها همیشه پر از آب تحت فشار هستند؛
- واکنش سریع و مستقیم به آتش؛
- مناسب برای منازل، ادارات، فروشگاه‌ها.
- لوله خشک (Dry Pipe System)
- آب تنها در زمان آتش‌سوزی وارد می‌شود؛
- مناسب برای فضاهای سرد و بدون گرمایش.
- درون لوله‌ها هوا یا نیتروژن تحت فشار است؛
- سیلابی (Deluge System)
- نازل‌ها همیشه باز هستند؛
- سیستم با آلارم فعال شده و آب را به‌صورت ناگهانی وارد می‌کند؛
- مخصوص فضاهای پرخطر مانند انبارهای مواد شیمیایی.
بیشتر بخوانید: آشنایی کامل با دتکتورهای تشخیص آتش مبتنی بر انرژی تابشی طبق استاندارد NFPA 72
- پیش‌فعال (Pre-Action System)
- ترکیبی از Dry و Wet؛
- قبل از ورود آب نیاز به دو مرحله تأیید دارد (تشخیص آتش و فعال‌سازی سیستم)؛
- مناسب برای فضاهای حساس به آب مثل اتاق سرور.
طبقه‌بندی اسپرینکلرها بر اساس نوع نصب:
- اسپرینکلر پایین‌زن (Pendent Sprinkler)
- نصب: از سقف به صورت آویزان نصب می‌شود و معمولاً از سقف بیرون می‌زند.
عملکرد: هنگام فعال شدن، آب را به سمت پایین پاشش می‌کند و به‌صورت یک الگوی دایره‌ای یا مخروطی به اطراف پخش می‌شود.
کاربرد: این نوع رایج‌ترین و پرکاربردترین نوع اسپرینکلر است و در بیشتر ساختمان‌های اداری، مسکونی، تجاری و فروشگاه‌ها استفاده می‌شود.
مزیت: پاشش مستقیم و پوشش گسترده کف فضا.
۲. اسپرینکلر بالا‌زن (Upright Sprinkler)
نصب: به صورت ایستاده روی لوله‌هایی که روی سقف یا در ارتفاع بالا قرار دارند نصب می‌شود.
عملکرد: آب را به سمت بالا پاشش می‌کند، و با برخورد به صفحه منحرف‌کننده (دفلکتور)، قطرات به‌صورت پخش‌شده به پایین بازمی‌گردند.
کاربرد: در انبارها، کارخانه‌ها، پارکینگ‌ها و مکان‌هایی که موانع زیادی دارند یا سقف کاذب وجود ندارد.
مزیت: چون به سمت بالا پاشش می‌کند، مناسب فضاهایی است که وسایل یا تأسیسات در مسیر مستقیم پاشش قرار دارند.
۳. اسپرینکلر دیواری افقی (Horizontal Sidewall Sprinkler)
نصب: روی دیوار، به‌صورت افقی و نزدیک به سقف نصب می‌شود.
عملکرد: آب را به‌صورت نیم‌دایره‌ای به اطراف و پایین پخش می‌کند.
کاربرد: در راهروها، اتاق‌های باریک، سرویس‌ها، یا مکان‌هایی که نصب اسپرینکلر از سقف امکان‌پذیر نیست.
مزیت: نیاز به لوله‌کشی سقفی ندارد و برای فضاهای باریک یا با سقف خاص بسیار مناسب است.
🔸 ۴. اسپرینکلر دیواری عمودی یا بالا‌زن (Vertical Sidewall Sprinkler)
نصب: روی دیوار نصب می‌شود، ولی برخلاف نوع افقی، جهت پاشش به سمت بالا یا زاویه‌دار است.
عملکرد: پاشش آب به سمت سقف یا بالا و سپس پخش در محیط از طریق بازتاب.
کاربرد: کمتر متداول است، اما در برخی طراحی‌های خاص معماری یا محدودیت‌های فنی به کار می‌رود.
- اسپرینکلر توکار (Concealed Sprinkler)
- نصب: به‌طور کامل در داخل سقف کاذب پنهان می‌شود. فقط یک صفحه نازک دکوراتیو (معمولاً گرد یا مربع) در نمای بیرونی دیده می‌شود.
عملکرد: هنگام افزایش دما، صفحه دکوراتیو جدا شده و اسپرینکلر فعال می‌شود.
کاربرد: در فضاهایی با طراحی ظاهری خاص و نیاز به حفظ زیبایی مانند هتل‌ها، رستوران‌ها، اتاق‌های کنفرانس، یا لابی‌ها.
مزیت: ترکیب زیبایی بصری با عملکرد ایمنی.
. 6اسپرینکلر نیمه‌توکار (Semi-Recessed / Flush Sprinkler)
نصب: بخشی از بدنه اسپرینکلر داخل سقف قرار می‌گیرد، اما خود اسپرینکلر قابل مشاهده است (بر خلاف نوع کاملاً توکار).
عملکرد: همانند پایین‌زن عمل می‌کند، ولی ظاهر جمع‌وجورتر و منظم‌تری دارد.
کاربرد: در فضاهایی که هم عملکرد و هم زیبایی اهمیت دارد، مانند دفاتر مدرن، مراکز خرید و مراکز درمانی.
مزیت: نصب آسان‌تر نسبت به توکار، همراه با حفظ نسبی زیبایی.
اسپرینکلرهای اطفای حریق، شناخت ۵ جزء حیاتی و عملکرد پویای آن‌ها
آب‌پاش‌های آتش‌نشانی قهرمانان بی‌صدای سامانه‌های حفاظت از حریق هستند. آن‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در مراحل اولیه آتش‌سوزی، آن را تشخیص داده و خاموش کنند و از بروز خسارات فاجعه‌بار جلوگیری کرده و جان انسان‌ها را نجات دهند. در این مقاله به بررسی آب‌پاش‌های آتش‌نشانی و نحوه عملکرد آن‌ها در یک سامانه اطفای حریق می‌پردازیم.
سامانه آبپاش آتش‌نشانی:
سامانه آبپاش شامل شبکه‌ای از سرآب‌پاش‌ها، لوله‌کشی‌ها، شیرهای کنترلی و سامانه‌های هشدار است که همگی با هم، یک سامانه جامع اطفای حریق را تشکیل می‌دهند. در ادامه اجزای آن را بررسی می‌کنیم:
سرآب‌پاش‌ها
سرآب‌پاش‌ها بخش قابل‌مشاهده سامانه هستند. انواع مختلفی دارند مانند آویخته، ایستاده، دیواری و مخفی. هر نوع برای محیط‌ها و نیازهای خاص طراحی شده است. این سرآب‌پاش‌ها مجهز به عنصر حساس به حرارت (لامپ شیشه‌ای یا اتصال گدازنده) هستند که با رسیدن به دمای مشخصی فعال شده و آب یا ماده خاموش‌کننده را مستقیماً روی آتش تخلیه می‌کنند.
لوله‌کشی
شبکه لوله‌کشی نقش سیستم گردش خون سامانه را دارد. وظیفه‌اش انتقال آب یا ماده خاموش‌کننده از منبع به سرآب‌پاش‌هاست. این لوله‌ها معمولاً از فولاد یا CPVC ساخته می‌شوند تا فشار و جریان موردنیاز برای مهار آتش را تحمل کنند.
شیر کنترل:
شیر کنترل مغز سامانه است. نقطه اصلی قطع و وصل جریان آب بوده و امکان فعال‌سازی یا غیرفعال‌سازی دستی را فراهم می‌کند. در برخی سیستم‌های پیشرفته، این شیرها به‌صورت خودکار یا از راه دور از طریق سامانه تشخیص حریق فعال می‌شوند.
سامانه هشدار
هنگامی که یک سرآب‌پاش فعال می‌شود، سامانه هشدار به صدا درمی‌آید تا ساکنان و نیروهای امدادی را آگاه کند. آژیرها و هشدارهای نوری نقش مهمی در تخلیه به‌موقع ساختمان و واکنش سریع دارند. این سامانه می‌تواند با دتکتورهای دود و آژیرهای آتش‌نشانی نیز یکپارچه باشد.
منبع آب
منبع آب مطمئن برای عملکرد مؤثر سامانه ضروری است. این منبع می‌تواند مستقیماً به شبکه آب شهری، مخزن اختصاصی یا ترکیبی از هر دو متصل باشد. وجود حجم و فشار کافی آب برای مهار مؤثر آتش بسیار حیاتی است.
دمای عملکرد سر اسپرینکلر
حباب شیشه‌ای یا اتصال گدازشی (Fusible Link) در یک سامانه خودکار اسپرینکلر طوری کالیبره شده است که در دمای مشخصی فعال شود. انتخاب و نصب سر اسپرینکلر با توجه به کاربری محل، موقعیت نصب، و دمای محیطی معمول انجام می‌شود.
استاندارد استرالیایی AS 2118.1 بیان می‌کند که رده دمایی انتخاب‌شده باید حداقل ۳۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر از بالاترین دمای پیش‌بینی‌شده محیط باشد، مگر در شرایط خاص زیر:
- در فضاهای زیر شیشه، پلاستیک‌های نیمه‌شفاف، سقف‌های فلزی بدون عایق، فضاهای بسته و بدون تهویه، ویترین‌های نمای خارجی و سایر مکان‌هایی که به‌طور مستقیم در معرض نور خورشید هستند، ممکن است لازم باشد از اسپرینکلرهایی با رده دمایی بین ۷۹°C تا ۱۰۰°C استفاده شود.
- در سامانه‌های خطر بالا (High Hazard) که از انبارهای مرتفع محافظت می‌کنند، باید از اسپرینکلرهایی با رده دمایی ۱۴۱°C در سقف استفاده شود، مگر آنکه داده‌برگ‌ها یا استانداردهای دیگر دمای متفاوتی را توصیه کنند.
- در جاهایی مانند کوره‌های خشک‌کن یا هود ماشین‌آلات تولید کاغذ، اسپرینکلرهایی با دمای بالا باید در سقف مستقیماً بالای آن فضا و تا فاصله ۳ متری اطراف آن نصب شوند، مشروط بر آنکه حداکثر دما ۱۴۱°C نباشد.
اسپرینکلرهای آتش چه مدت روشن می‌مانند؟
اسپرینکلر تا زمانی که آتش خاموش شود یا منبع آب به‌صورت دستی قطع یا تمام شود، فعال باقی می‌ماند. این زمان بسته به نوع کاربری متفاوت است: برای فضاهای با خطر پایین حدود ۳۰ دقیقه، خطر متوسط ۶۰ دقیقه و خطر بالا ۹۰ دقیقه. پس از فعال شدن، آب با مقدار مناسب آتش را کنترل یا خاموش می‌کند. آمارهای آمریکا نشان می‌دهد که ۹۴٪ آتش‌سوزی‌ها در ساختمان‌های مجهز به اسپرینکلر با فعال شدن حداکثر چهار نازل مهار می‌شوند. سیستم فعال تنها توسط آتش‌نشانی پس از کنترل کامل آتش خاموش می‌شود.
حساسیت اسپرینکلرهای آتش چقدر است؟
حساسیت نازل‌های اسپرینکلر بستگی به محل نصب آن‌ها دارد. در محیط‌های مسکونی یا اداری، نازل‌ها معمولاً در دمای حدود ۶۸ درجه سانتی‌گراد فعال می‌شوند. در محیط‌هایی با دمای بالاتر (مانند محیط‌های صنعتی)، از نازل‌هایی با نقطه عملکرد بالاتر (بین ۷۹ تا ۱۴۱ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر) استفاده می‌شود.
درجه‌بندی دمایی مشخص به جلوگیری از فعال‌سازی اشتباه به علت منابع گرمایی غیرمرتبط با آتش کمک می‌کند، مانند پخت‌وپز در خانه یا لوله‌های بخار در محیط‌های تجاری.
آیا اسپرینکلرهای آتش دود را تشخیص می‌دهند؟
خیر، سیستم‌های اسپرینکلر آتش دود را تشخیص نمی‌دهند. این سیستم‌ها فقط به گرمای ناشی از آتش پاسخ می‌دهند، اما می‌توان از آن‌ها به عنوان یک سیستم تشخیص حرارت استفاده کرد.
معمولاً سیستم اسپرینکلر همراه با سیستم‌های تشخیص دود به کار می‌رود تا ایمنی بیشتری فراهم شود. در صورت آتش‌سوزی، هشداردهنده‌ها با ایجاد آژیر، ساکنان را برای تخلیه مطلع می‌کنند، در حالی که اسپرینکلر آتش را مهار می‌کند.
آیا ممکن است اسپرینکلر به‌طور تصادفی فعال شود؟
سیستم‌های اسپرینکلر به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فعال شدن تصادفی آن‌ها بسیار نادر است، اما غیرممکن نیست.
دلایل احتمالی فعال‌سازی تصادفی عبارت‌اند از:
- آسیب فیزیکی یا مکانیکی به نازل
- قرار گرفتن در معرض دماهای غیرمرتبط با آتش
- خرابکاری
- نقص ساخت
- خوردگی شیمیایی
- سرویس یا نگهداری نادرست
به همین دلیل، بررسی سالانه‌ی سیستم توسط یک کارشناس معتبر و واجد شرایط ضروری است. همچنین نازل‌های اسپرینکلر باید پس از ۲۵ سال از نصب تست شوند تا عملکرد صحیح آن‌ها در صورت نیاز تضمین شود.
انجمن حفاظت در برابر آتش (FPA) پیشرو در آزمایش نازل‌های اسپرینکلر است و هزاران آزمایش را در آزمایشگاه تخصصی خود انجام داده است. این انجمن همچنین بازرسی لوله‌کشی اسپرینکلر را مطابق استانداردهای LPC/BS EN 12845 انجام می‌دهد.
نتیجه گیری
در نهایت، سیستم‌های آبپاش آتش‌نشانی با عملکرد خودکار و سریع خود، می‌توانند در زمان‌هایی که آتش در حال گسترش است، به موقع وارد عمل شوند و از بروز فاجعه جلوگیری کنند. انتخاب و نصب درست این سیستم‌ها می‌تواند تفاوت میان یک حادثه کوچک و یک فاجعه بزرگ را رقم بزند. حالا که با اجزای مختلف و مزایای این سیستم‌ها آشنا شدید، پیشنهاد می‌کنیم برای افزایش ایمنی ساختمان خود، از خدمات حرفه‌ای اسپین الکتریک بهره‌مند شوید. برای مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر، همین حالا به سایت اسپین الکتریک مراجعه کنید و سیستم اطفای حریق مطمئنی برای خود و عزیزانتان انتخاب کنید.
اگر به دنبال خرید بیم دتکتور هستید، همین حالا به فروشگاه اینترنتی اسپین الکتریک مراجعه کنید. ما مجموعه‌ای از بهترین برندهای بیم دتکتور را با مناسب ترین قیمت بیم دتکتور و گارانتی اصالت کالا ارائه می‌دهیم. برای مشاهده مشخصات فنی، مقایسه مدل‌ها و ثبت سفارش آنلاین، همین حالا وارد سایت شوید و با چند کلیک ساده، خریدی مطمئن را تجربه کنید!
سوالات متداول
آیا اسپرینکلرهای آتش دود را تشخیص می‌دهند؟
خیر، فقط به گرما واکنش نشان می‌دهند، اما می‌توانند با سیستم‌های تشخیص دود یکپارچه شوند.
آیا ممکن است اسپرینکلر به‌طور تصادفی فعال شود؟
بله، اما بسیار نادر است (به دلیل آسیب فیزیکی، دمای غیرعادی، یا نقص فنی).
