در صنایع برودتی و سامانه‌های سردخانه‌ای، موضوع تشخیص گاز و نشت‌یابی نقش کلیدی در حفظ ایمنی، کاهش هزینه‌ها، رعایت استانداردها و پایداری محیط زیست ایفا می‌کند. هرچند این دو مفهوم شباهت‌هایی دارند، اما در عمل، فرآیندها و اهدافی کاملاً متفاوت را دنبال می‌کنند.
- تشخیص گاز به فرآیند تحلیل نمونه‌های هوا برای شناسایی وجود گازهای مبرد اشاره دارد.
- نشت‌یابی شامل بررسی دقیق یک سیستم تبرید برای شناسایی محل نشت گاز است.
در این مقاله، به بررسی انواع فناوری‌های دتکتور گاز، کاربردهای آن‌ها، مقررات بین‌المللی مرتبط و الزامات نصب در سردخانه‌ها می‌پردازیم.
تفاوت بین تشخیص گاز و نشت‌یابی
دتکتورهای نشت عموماً دستگاه‌هایی دستی هستند که برای استفاده پرسنل فنی طراحی شده‌اند و در عملیات بازرسی سیستم‌های تبرید استفاده می‌شوند. در مقابل، دتکتورهای گاز، سامانه‌هایی ثابت و هوشمند هستند که در محل‌های حساس نصب شده و به‌طور دائمی وضعیت غلظت گاز را پایش می‌کنند.
نصب صحیح دتکتورهای گاز، به نوع مبرد، چیدمان فیزیکی تأسیسات و استانداردهای ایمنی بستگی دارد. انتخاب دتکتور مناسب نیازمند پاسخ به سؤالات زیر است:
- چه نوع گازهایی باید شناسایی شوند و در چه غلظتی؟
- چه فناوری حسگری برای نوع خاصی از مبرد مناسب‌تر است؟
- چه تعداد دتکتور نیاز است و در چه مکان‌هایی باید نصب شوند؟
- سطح هشدارها چگونه تعریف شود؟ چند مرحله هشدار نیاز داریم؟
- اطلاعات هشدار چگونه ثبت، پردازش و منتقل شود؟
بیشتر بخوانید: مجری سیستم اطفا حریق کیست؟ – بررسی 7 وظیفه کلیدی
بررسی فناوری‌های مختلف تشخیص گاز
با توجه به نوع گاز مبرد، غلظت مورد انتظار و شرایط محیطی، چهار فناوری اصلی برای تشخیص گاز در سردخانه‌ها استفاده می‌شود:
-
دتکتور الکتروشیمیایی (EC)
- مناسب برای گازهای سمی مانند آمونیاک
- عملکرد بر اساس واکنش‌های اکسایش و کاهش بین گاز و الکترودها
- دقت بسیار بالا (±۲٪)
- عمر مفید متوسط ۲ سال (بسته به میزان تماس با گاز)
- بسیار انتخاب‌پذیر و مقاوم در برابر تداخل گازهای دیگر
- واکنش سریع به تغییرات رطوبت
-
دتکتور نیمه‌رسانا (SC)
- پوشش طیف گسترده‌ای از گازها از جمله HCFC، HFC، آمونیاک و هیدروکربن‌ها
- ارزان‌قیمت، با عمر طولانی و حساسیت بالا
- عملکرد بر اساس تغییر مقاومت سطح نیمه‌رسانا در تماس با گاز
- مناسب برای نظارت کلی، اما نه برای شناسایی گاز خاص در محیط‌های پیچیده
- امکان بروز هشدار اشتباه در اثر آلاینده‌هایی مانند دود اگزوز
-
دتکتور پلستور (P)
- مناسب برای گازهای قابل اشتعال، به‌ویژه آمونیاک در غلظت بالا
- عملکرد بر اساس سوزاندن گاز روی سطح کاتالیستی و اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی
- هزینه پایین، زمان پاسخ سریع (زیر ۱۰ ثانیه)، عمر متوسط ۳ تا ۵ سال
- ممکن است در برابر برخی آلودگی‌ها دچار “مسمومیت” شود
-
دتکتور مادون قرمز (IR)
- بسیار دقیق، مخصوصاً مناسب برای تشخیص CO₂
- عملکرد بر پایه جذب نور مادون قرمز توسط گاز هدف
- طول عمر بالا (تا ۱۵ سال)، حساسیت متقابل بسیار پایین
- در محیط‌های دارای گرد و غبار یا رطوبت زیاد ممکن است با خطا مواجه شوند
- قیمت نسبتاً بالا
بیشتر بخوانید: بررسی 0 تا 100 الزامات استفاده از دتکتور گاز در معادن
زمان پاسخ‌دهی دتکتورها
مفهوم t90 نشان‌دهنده مدت‌زمانی است که یک دتکتور برای رسیدن به ۹۰٪ مقدار واقعی غلظت گاز نیاز دارد. به‌عنوان مثال، دتکتوری با زمان پاسخ‌دهی t90 برابر ۹۰ ثانیه، در این مدت می‌تواند نشت را با دقت بالایی تشخیص دهد. این پارامتر در انتخاب نوع دتکتور، مخصوصاً در کاربردهای بحرانی، اهمیت زیادی دارد.
چرا تشخیص گاز در سردخانه‌ها اهمیت دارد؟
نشت مبردها می‌تواند تبعاتی جدی داشته باشد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- خطر برای سلامت افراد و پرسنل
- کاهش بهره‌وری انرژی به دلیل کاهش سطح مبرد
- آسیب به کالاهای ذخیره‌شده (مواد غذایی، دارو و …)
- افزایش هزینه تعمیرات و تعویض مبرد
- جریمه‌های ناشی از عدم رعایت استانداردهای محیط زیستی
- کاهش رتبه بیمه‌ای و افزایش هزینه‌های بیمه
برخی گازها مانند آمونیاک به دلیل بوی قوی و ماهیت سمی، نیاز به هشدار سریع دارند. همچنین، CO₂ اگرچه غیرسمی است، اما در غلظت‌های بالا می‌تواند منجر به بی‌هوشی یا حتی مرگ شود.
محل نصب دتکتورها در سردخانه
نحوه و محل نصب دتکتورها باید با توجه به نوع گاز انجام شود. به عنوان مثال:
- آمونیاک: چون از هوا سبک‌تر است، باید دتکتورها در بخش‌های فوقانی نصب شوند.
- CO₂ و اکثر HFCها: چون سنگین‌تر از هوا هستند، باید در نزدیکی کف نصب شوند.
- در اتاق ماشین‌آلات، اتاق‌های کنترل و محیط‌های کم‌تهویه، استفاده از دتکتورهای ثابت توصیه می‌شود.
استانداردها و مقررات مرتبط
EN 378:2016 (اروپا)
این استاندارد نحوه طراحی و عملکرد سامانه‌های تبرید را مشخص می‌کند و سطوح هشدار را طوری تعریف کرده که در صورت نشت، امکان تخلیه ایمن فراهم شود. همچنین الزاماتی برای استفاده از دتکتور در نصب‌های زیرزمینی یا با بار مبرد بالا مطرح می‌شود.
ISO 5149:2014
مشابه با EN 378، ولی دارای تفاوت‌هایی در محاسبات و محدودیت‌هاست. این استاندارد نیز دتکتور گاز را برای مواردی که احتمال افزایش غلظت به حد خطرناک وجود دارد، الزامی می‌داند.
مقررات F-Gas اتحادیه اروپا
مقررات F-Gas با هدف کاهش اثرات گازهای گلخانه‌ای، بازرسی دوره‌ای، ثبت نشتی و تعمیر فوری را برای سیستم‌های حاوی HFCها الزامی کرده است. این مقررات برای سیستم‌هایی با بار مبرد بالاتر از مقدار معادل CO₂ مشخص، دوره‌های بازرسی و تشخیص گاز را تعیین می‌کند.
بیشتر بخوانید: سیستم اطفا حریق آبی چیست؟ – بررسی 0 تا 100
نتیجه‌گیری
در دنیای امروز که مصرف انرژی، ایمنی پرسنل و حفظ محیط زیست به دغدغه‌های اصلی صنایع تبریدی تبدیل شده‌اند، استفاده از دتکتورهای گاز به یک الزام تبدیل شده است. از سردخانه‌های مواد غذایی گرفته تا تأسیسات پتروشیمی، انتخاب دتکتور مناسب، محل نصب صحیح، و پایش مستمر گازهای مبرد، تضمین‌کننده ایمنی و بهره‌وری سیستم است.
شرکت اسپین الکتریک با ارائه راهکارهای حرفه‌ای در زمینه طراحی، نصب و راه‌اندازی سیستم‌های تشخیص گاز، آماده همکاری با صنایع برودتی و سردخانه‌ای در سراسر کشور می‌باشد.
برای استعلام دقیق قیمت دتکتور شعله و قیمت دتکتور گاز از شرکت اسپین الکتریک، معمولاً باید مستقیماً با واحد فروش شرکت تماس بگیرید.
